عرضه خودرو در بورس کالا در یک قدمی اجرای دوباره قرار گرفته است که با مخالفت‌هایی همراه شده است. اما آیا وازرت صمت و مخالفین از مخالفت دست می‌کشد و خودروی بورسی به بازارها باز می‌گرد؟ این عرضه چه تاثیری بر بازار خودرو خواهد گذاشت؟
اخبار اقتصادی، عرضه خودرو در بورس کالا برای بازار خودروی کشور به تجربه‌ای ناموفق، اما تکراری بدل شده است. سال 1401 بود که نخستین خودرو در بورس کالا عرضه شد و خریداران برای خرید خودروهای موردنظرشان روانه بورس کالا شدند. این تجربه چندان دوام نیاورد، پس از لغو معاملات در چندین نوبت؛ دولت، سازمان بورس و وزارت صمت تصمیم گرفتند تا عرضه محصولات خودروسازان در بازار سرمایه را منتفی اعلام کنند.
خودروی بورسی که با هدف ساماندهی بازار روی کار آمد، در نهایت موجب افزایش قیمت خودرو و التهاب در بازار آزاد شد. اما چرا این اتفاق افتاد؟
در سازوکار فروش خودرو در بورس کالا مانند یک حراجی، خودرو به بالاترین مبلغ پیشنهادی تعلق می‌گیرد. در جریان این فروش‌ها دیده شد که خودروهای عرضه‌شده، مانند دیگنیتی و هایما، با قیمتی بالاتر از قیمت بازار آزاد به فروش رسید. حتی در بعضی مقاطع این افزایش قیمت به حدی مشکوک بود که بورس کالا معاملات را لغو کرد. در نهایت همین معاملات با قیمت بالا سیگنال افزایش قیمت را به بازار آزاد مخابره کرد که در سال 1401 و 1402 بازار را ملتهب‌تر از گذشته کرد.
اما حال به نظر می‌رسد خودروی بورسی برای سیاست‌مداران درس عبرت نشد و مجددا بحث عرضه خودرو در این فضا بر سر زبان‌ها افتاد. در همین رابطه نیز حجت‌الله صیدی، رئیس سازمان بورس، اعلام کرد که این مهم توسط سازمان بورس زمینه سازی شده و هم اکنون باید وزارت صمت تصمیم نهایی را بگیرد.
خودرو به بورس کالا پناه آورد؟
دولت در لایحه بودجه سال آینده پیشنهاد داده تا خودروهای وارداتی از مسیر بورس کالا به دست متقاضیان برسد. این اتفاق دوباره بحث فروش بورسی خودرو رو داغ کرده و موافقان و مخالفان به بیان دیدگاه‌های خود در این بار پرداختند.
موافقان خودروی بورسی چه کسانی‌اند؟
گرچه محمد اتابک، وزیر صمت در واکنش به این خبر ضمن اعلام مخالفت گفت که «کجای دنیا خودرو در بورس عرضه می‌شود؟» اما سایر نهادها به نوعی موافقت خود را بابت اجرای این طرح اعلام کرده‌اند و حتی در این میان رایزنی‌هایی نیز صورت گرفته است. برای مثال، حسین عبده تبریزی، اقتصاددان و رئیس اسبق سازمان بورس پس از دیدار جمعی از اقتصاددانان با رئیس جمهور در کانال تلگرامی‌اش نوشت که با رئیس جمهور در این موضوع رایزنی‌هایی انجام داده و اعلام کرد:«امیدوارم با عرضه خودرو در بورس کالا، یا خروج خودرو از قیمت‌گذاری، حرکت کوچکی در جهت اصلاحات در بازار سهام ایجاد شود.»
حتی در این میان درخواست افزایش 30 درصدی قیمت خودروهای کارخانه‌ای نیز به اهرم فشاری برای تن دادن اتابک به خودروی بورس تبدیل شد. فارغ از نهادهای تصمیم‌گیرنده، یافته‌های مرکز نظرسنجی شرکت اطلاع‌رسانی بورس نشان داد که حدود 91 مردم مخالف عرضه خودرو در بورس کالا نیستند، اما نگاهی دقیق‌تر به این نظرسنجی نشان می‌دهد که بیشتر مردم بر حذف قرعه‌کشی تاکید دارند.
روح‌الله فرهادی، کارشناس بورس کالا نیز در گفتگو با اکوایران توضیح داد:«با توجه به شرایط فعلی کشور، بهترین سازوکار برای رعایت حقوق مصرف‌کننده عرضه خودرو در بورس کالا است.»
این کارشناس بورس کالا گفت:« معاملات خودرویی در بازار سرمایه می‌تواند گره تقاضای خودروهای پرطرفدار ایران خودرو و سایپا را باز کند و بازار را به تعادل برساند.»
او با اشاره به مخالفت جدی وزیر صمت افزود:«عرضه خودرو در بورس کالا می‌تواند بازار را از حالت انحصاری خارج کند و به یک بازار عادی تبدیل کند، اما مشخص نیست که چرا با آن مخالفت می‌شود؟»
نگاهی کلی به اظهارات نمایندگان مجلس نیز نشان می‌دهد که مجلس با انتقاد به شیوه فروش خودروسازان در حال حاضر جزو موافقان عرضه در بورس کالا محسوب می‌شوند.
در این میان اما شورای رقابت که نقش پررنگی در صنعت خودرو ایفا کرده بود، در این مورد موضع خود را اعلام نکرد و تنها بر اجرای دستورالعمل تنظیم بازار خودرو تاکید کرده است.
حضور تنها 30 درصد از تولیدات خودروسازان در بورس کالا؟
در این میان، تنها خودروسازی که به این موضوع واکنش نشان داد، سایپا بود. این شرکت خودروسازی چندی پیش با انتشار خبری به نقل از معاون بازاریابی اعلام کرد که در هیچ جای جهان خودرو در بورس عرضه نمی‌شود و این اقدام بیشترین زیان برای مصرف‌کننده واقعی را رقم زد.
به نظر می‌رسد موضع نهایی خودروسازان در نهایت همان موضع وزارتخانه صمت باشد که همانطور به آن اشاره شد، وزیر مخالف است. به عبارتی دیگر، خودروسازان ترجیح می‌دهند که سیاست‌های قیمت‌گذاری درست شود و به همین دلیل است که پس از مطرح شدن خودروی بورسی درخواست افزایش قیمت دادند و حالا اطلاعیه افزایش قیمت خودروها در کارخانه در کدال منتشر شده است.
اما موضوع اصلی در این میان، میزان عرضه شرکت‌های بزرگ خودروساز (ایران خودرو سایپا) است.
طرح‌های پیشین فروش این خودروسازان نشان داد که حدود 30 درصد از تولیدات آن‌ها به مصرف‌کنندگان عادی می‌رسد. به عبارتی دیگر، از تمام تولیدات،50 درصد مختص طرح مادران، 20 درصد به طرح خودروهای فرسوده و تنها 30 درصد به سایر افراد می‌رسد. باتوجه به این نکته به نظر می‌رسد با حضور مجدد خودروسازان در این فضا، غیبت 70 درصد از تولیدات آن‌ها مشاهده شود.
با درنظر گرفتن این شرایط، خودروسازان مجبور به عرضه خودرو به دو قیمت خواهند بود؛ عرضه با قیمت بازار در بورس کالا و قیمت کارخانه و با زیان در طرح‌های فروش.
چرا مخالف؟
حال این مساله مطرح می‌شود که چرا برخی با عرضه خودرو در بورس کالا مخالف‌اند؟
عماد جعفری، کارشناس حوزه خودرو در گفتگو با اکوایران گفت:«اقدامات مسئولین به گونه‌ایست که گویا دوست دارند چرخ را دوباره اختراع کنند. یعنی هیچ‌گاه بررسی و مطالعه نمی‌کنند که در تاریخ ایران شیوه فروش خودرو به چه شکلی بوده یا چه زمانی بازار خودرو در آرامش و در چه زمانی در تنش بوده است؟ در حال حاضر بازار در آرامش به سر می‌برد و حتی افزایش دلار هم نتوانست سیر نزولی قیمت خودرو را متوقف کند. در نتیجه چرا باید باید در روند طبیعی بازار دخالت کرد و تنش در آن ایجاد کرد؟ تغییر شیوه فروش بازار را آشفته‌تر از پیش می‌کند.»
او توضیح داد:«البته باید به این نکته اشاره کرد که بازار خودرو برای مردم به یکی از خطرناک‌ترین بازارها تبدیل شده است و مانند بورس، مردم نمی‌خواهند که با سرمایه‌گذاری در آن ضرر بیشتری متحمل شوند. در نتیجه نمی‌توان با چنین روش‌های غیرکارشناسی به بازار رونق بخشید.»
این کارشناس خودرو ادامه داد:«اگر این طرح در کشور اجرا شود، نمایندگی شرکت‌های خودروساز باید تعدیل نیرو و تعطیل کنند.»
او بیان کرد:«خودرو با این بهانه در بورس کالا عرضه شد که قیمت‌گذاری شفاف و بازار خودرو دیگر جنبه سرمایه‌گذاری برای مردم نداشته باشد. اما در عمل خودرو در اختیار دلال بورسی قرار گرفت، خودرو از دست عامه مردم خارج شد و کسانی توانستند خودرو بخرند که به فضای بورسی آشنا بودند.»
او ادامه داد:«خود سازمان بورس با این مساله چالش خواهد داشت، چراکه خودروسازان کشور برای رسیدن به سود بیشتر دست به هرکار می‌زنند و همیشه هم راهکاری برای دور زدن راه قانونی وجود دارد.»
عرضه خودروهای خیالی در بورس
جعفری با طرح این پرسش که «خودروسازان کدام خودرو را می‌خواهند عرضه کنند؟» بیان کرد:«ایران خودرو و سایپا محصولاتشان را تا سال 1404 پیش‌فروش کرده‌اند. علاوه بر آن، تولیدات آن‌ها نیز نسبت به سال گذشته افت کرده است. پس ما از عرضه کدام خودرو صحبت می‌کنیم وقتی خودرویی وجود ندارد؟»
او افزود:«با وجود این شرایط، اگر ایران خودرو و سایپا خودرویی عرضه کنند به نوعی دستشان رو می‌شود؛ چراکه تمام این مدت با مردم بازی می‌کردند و محصولاتشان را به صورت قطره‌چکانی به بازار عرضه می‌کردند (چه زمانی که خودرو دپو می‌کردند و چه اکنون که با وجود واحدهای نظارتی تولید را کاهش داده‌اند).»
حال باید منتظر ماند و مشاهده کرد که وزارت صمت در برابر فشارها کوتاه می‌آید یا خیر؟ چراکه موافقان خودروی بورسی معتقدند که گرچه در هیچ جای دنیا خودرو در بورس عرضه نمی‌شود، اما در هیچ جای دنیا نیز این سیاست‌ها بر صنعت خودرو پیاده‌سازی نمی‌شود. در نتیجه به نظر می‌رسد تنها دو راه بر سر راه اتابک قرار گرفته است؛ موافقت با عرضه خودرو در بورس یا تغییر سیاست‌های خودرویی کشور.
