شاخص توسعه انسانی; کدام کشور توسعه یافته تر است؟

بر اساس آخرین داده های شاخص توسعه انسانی 2022، ایران در رتبه 78 جهان قرار دارد که نشان می دهد ایران در مقایسه با کشورهای توسعه یافته تر از نظر سلامت، آموزش و درآمد هنوز جای پیشرفت دارد.

اخبار اقتصادی، ایران در رتبه بندی شاخص توسعه انسانی در بین ۱۹۳ کشور در رتبه ۷۸ قرار دارد و نسبت به سال ۲۰۲۱ وضعیت تغییر چندانی نکرده و حتی یک پله سقوط کرده است. گزارش توسعه انسانی توسط برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) بر اساس داده های سال 2022 منتشر شده است که بر اساس این گزارش، شاخص توسعه انسانی بین صفر تا یک اندازه گیری شده و مقدار آن برای ایران معادل 0.780 بوده است. این در حالی است که ارزش این شاخص برای 10 کشور برتر بین 0.946 تا 0.967 بوده و رتبه اول را سوئیس به خود اختصاص داده است.

میانگین شاخص توسعه انسانی جهانی 0.739 است که ایران در مقایسه با آن جایگاه بالاتری را به خود اختصاص داده است.

شاخص توسعه انسانی (HDI) یک شاخص آماری ترکیبی است که امید به زندگی، تحصیلات و درآمد جمعیت یک کشور را اندازه گیری می کند. این شاخص دارای سه بعد اصلی است که هر یک با شاخص هایی اندازه گیری می شوند. این سه بعد اصلی زندگی طولانی و سالم، دانش و استاندارد زندگی است. هرچه ارزش شاخص توسعه انسانی بیشتر باشد، کشور از نظر سلامت، آموزش و فرصت های درآمدی توسعه یافته تر و بهتر است.

ابعاد شاخص توسعه انسانی

زندگی سالم و طولانی با شاخص امید به زندگی در بدو تولد اندازه گیری می شود. این شاخص میانگین امید به زندگی یک نوزاد تازه متولد شده را می سنجد. امید به زندگی در بدو تولد یکی از پرکاربردترین شاخص های وضعیت سلامت است. افزایش این شاخص را می توان به عوامل متعددی از جمله افزایش استاندارد زندگی، بهبود سبک زندگی، آموزش بهتر و دسترسی بیشتر به خدمات بهداشتی با کیفیت نسبت داد.

سطح دانش افراد جامعه با دو شاخص «سالهای مورد انتظار تحصیل» و «متوسط ​​سالهای تحصیل» مشخص می شود که با شاخص تحصیلات سنجیده می شوند. شاخص “سالهای مورد انتظار پیشرفت تحصیلی” نشان دهنده تحصیلات آینده یک جمعیت است و تعداد سالهای تحصیلی است که یک کودک در سن ورود به مدرسه می تواند انتظار دریافت آن را داشته باشد.

شاخص «میانگین سال های تحصیل» میانگین سال هایی است که جمعیت یک کشور تحصیلات خود را به پایان رسانده اند و به طور خاص برای اندازه گیری سرمایه انسانی یک کشور استفاده می شود.

استاندارد زندگی نیز با شاخص درآمد ناخالص ملی تعیین می شود. درآمد ملی مقدار کالاها و خدمات تولید شده توسط ملیت یک کشور (در داخل و خارج از کشور) در یک دوره زمانی معین (مثلاً یک سال) است. حال اگر میزان این درآمد ملی را بر جمعیت آن کشور تقسیم کنیم، درآمد سرانه ملی به دست می آید. کشورهایی که درآمد سرانه ناخالص ملی بالایی دارند، کیفیت زندگی بهتری دارند و توانایی بیشتری برای سرمایه گذاری در آینده خود دارند.

تاریخچه شاخص توسعه انسانی

شاخص توسعه انسانی اولین بار توسط اقتصاددان پاکستانی «محبوب الحق» در سال 1990 معرفی شد و توسط «آمارتیا سن» گسترش یافت. این شاخص با هدف ارزیابی میزان توسعه یافتگی مردم یک کشور و توانمندی‌های آنها و نه صرفاً میزان رشد اقتصادی آنها ایجاد شده است. اساس شاخص توسعه انسانی این است که آیا مردم یک کشور توانایی انجام کارهای مطلوب در زندگی را دارند یا خیر؟ به عنوان مثال، خوب غذا بخورید، سرپناه و سالم باشید، کار کنید، مطالعه کنید، رای دهید و در رویدادهای اجتماعی شرکت کنید.

به طور کلی آزادی انتخاب محور اصلی این شاخص است. کسی که تصمیم می‌گیرد (به دلایل مذهبی مانند روزه) از گرسنگی بمیرد، با کسی که به دلیل ناتوانی در تهیه غذا و گرسنگی گرسنگی می‌میرد متفاوت است. محبوب الحق معتقد بود توسعه را نباید از طریق پیشرفت اقتصادی ارزیابی کرد، بلکه باید از طریق بهبود رفاه انسان ها ارزیابی شود.

دسته بندی های فهرست

گزارش سالانه شاخص توسعه انسانی توسط برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) تحت عنوان «گزارش توسعه انسانی» منتشر می شود. شاخص توسعه انسانی بین صفر تا یک اندازه گیری می شود و کشورها بر اساس ارزش شاخص توسعه انسانی به چهار دسته طبقه بندی می شوند:

اگر HDI شما بین 0.8 و 1 باشد، سطح توسعه انسانی به عنوان “بسیار بالا” طبقه بندی می شود.

اگر HDI شما بین 0.7 و 0.799 باشد، سطح توسعه انسانی به عنوان “بالا” طبقه بندی می شود.

اگر HDI شما بین 0.55 و 0.699 باشد، سطح توسعه انسانی به عنوان “متوسط” طبقه بندی می شود.

اگر HDI شما بین صفر و 0.549 باشد، سطح توسعه انسانی به عنوان “پایین” طبقه بندی می شود.

این دسته بندی ها به ارائه تصویر واضح تری از سطح رفاه و توسعه در کشورهای مختلف کمک می کند. هر چه شاخص یک کشور به یک نزدیکتر باشد، مردم آن کشور از سلامت، تحصیل و فرصت های درآمد بهتری برخوردار خواهند شد.

این شاخص عوامل مختلفی مانند ثروت خالص سرانه یا کیفیت نسبی دارایی های یک کشور را در نظر نمی گیرد. این وضعیت رتبه برخی از توسعه یافته ترین کشورها مانند اعضای G7 و دیگران را پایین می آورد.

جایگاه کشورهای جهان در شاخص توسعه انسانی.

در آخرین “گزارش توسعه انسانی” برنامه توسعه سازمان ملل که در سال جاری منتشر شد، شاخص توسعه انسانی 193 کشور بر اساس داده های سال 2022 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که بر اساس این گزارش، سوئیس با HDI 0.967 در رتبه اول قرار دارد. نروژ، ایسلند، هنگ کنگ و دانمارک در بین پنج کشور برتر قرار دارند. کشورهای بزرگ و توسعه یافته مانند ایالات متحده آمریکا با HDI 0.927 در رتبه 20 و ژاپن در رتبه 24 قرار دارند.

از میان این ۱۹۳ کشور، ۶۹ کشور در رده «توسعه انسانی بسیار بالا»، ۴۹ کشور در «توسعه انسانی بالا»، ۴۲ کشور در «توسعه انسانی متوسط» و ۳۳ کشور در «توسعه انسانی پایین» قرار دارند.

بر اساس این شاخص، کشورهای دیگری مانند امارات متحده عربی، اسرائیل، قبرس، بحرین، قطر، عربستان سعودی، ترکیه، کویت، قزاقستان، عمان و گرجستان نیز در گروه کشورهای بسیار توسعه یافته قرار دارند.

در طیف مخالف، سومالی با 0.380 کمترین شاخص توسعه انسانی را دارد.

جایگاه ایران در رنکینگ جهانی

ایران در این رده بندی با سریلانکا در رده 78 مشترک قرار گرفته است. شاخص توسعه انسانی ایران در سال 2022 برابر با 0.780 و در رده «توسعه انسانی بالا» قرار دارد.

بر اساس گزارش توسعه انسانی، در سال 2022 «امید به زندگی در بدو تولد» در ایران 74.6 سال بوده است. به عبارت دیگر انتظار می رود هر نوزاد ایرانی به طور متوسط ​​74 سال پس از تولد زندگی کند.

«سالهای مورد انتظار تحصیل» 14.1 سال بود. به زبان ساده هر کودک ایرانی که به سن مدرسه (6 سال) رسیده است، به طور متوسط ​​14 سال تحصیل می کند. به همین ترتیب، «میانگین سال‌های تحصیل» 10.7 سال بود. این بدان معناست که تا سال 2022، جمعیت ایران به طور متوسط ​​حدود 11 سال طول می کشد تا تحصیلات تکمیلی خود را به پایان برسانند.

«درآمد ناخالص ملی سرانه» ایران در سال 2022، 14770 دلار بوده است. یعنی سهم هر ایرانی در اقتصاد کشور حدود 15 هزار دلار بوده است. این در حالی است که درآمد ناخالص ملی سرانه سوئیس که در رتبه اول شاخص توسعه انسانی جهان قرار دارد، تقریبا 70 هزار دلار بوده است.

بیشترین درآمد سرانه ناخالص ملی مربوط به کشور قطر با حدود 96 هزار دلار بوده است. شاخص توسعه انسانی این کشور در سال 2022 برابر با 0.875 بود که آن را در رتبه چهلم جهان قرار داد.

محدودیت های شاخص توسعه انسانی

انتقاداتی به شاخص توسعه انسانی وجود دارد. این شاخص یک ارزیابی ساده و محدود از رشد انسانی است. شاخص توسعه انسانی عوامل استاندارد زندگی مانند احساس امنیت یا جنبش های توانمندسازی را منعکس نمی کند. در مرحله بعد، دفتر گزارش توسعه انسانی سازمان ملل متحد (HDRO) شاخص های ترکیبی دیگری را برای ارزیابی سایر ابعاد زندگی، مانند مسائل نابرابری مانند نابرابری جنسیتی یا نابرابری نژادی، معرفی کرده است.

بسیاری از اقتصاددانان بر این باورند که شاخص توسعه انسانی با ابعاد آن به ویژه درآمد ناخالص ملی سرانه همبستگی بالایی دارد. به همین دلیل توصیه می شود به جای صرف زمان و منابع زیاد برای جمع آوری داده های اضافی بیشتر، از این شاخص ها به تنهایی برای طبقه بندی سطح توسعه یافتگی کشورها استفاده شود.

منبع اکو ایران