بررسی ها نشان می دهد که تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در دو دهه اخیر 30 درصد کاهش یافته است. این اتفاق باعث شده سهم هر ایرانی در تشکیل سرمایه 42 درصد کاهش یابد.
اخبار اقتصادی، روند تشکیل سرانه سرمایه ثابت ناخالص در دو دهه اخیر فراز و نشیب هایی داشته است. نیمه دوم دهه 1380 را می توان عصر طلایی تشکیل سرمایه ثابت سرانه ناخالص نامید. زیرا در این مدت سرانه سرمایه حدود 2 میلیون تومان بوده و در سال 1389 به حداکثر 2 میلیون و 200 هزار تومان رسیده است. البته به گفته برخی کارشناسان اصلی ترین حمایت رونق درآمدهای نفتی در این مدت بوده است.
در سال‌های اخیر و پس از شیوع ویروس کرونا، روند سرانه تشکیل سرمایه اندکی صعودی بوده و همچنان نسبت به میزان سرانه تشکیل سرمایه در نیمه دوم دهه 1380 بسیار کمتر است تشکیل سرمایه ثابت ناخالص حدود منفی 30 درصد و رشد سرانه تشکیل سرمایه در این دوره منفی 42 درصد بوده است. دلایل اصلی این امر تداوم تحریم های خارجی، افزایش عدم اطمینان و ریسک سرمایه گذاری در اقتصاد، کاهش واردات ماشین آلات و تجهیزات و کاهش پرداخت های ساخت و ساز دولت است.
افزایش سرانه تشکیل سرمایه ثابت ناخالص نشان می دهد که اقتصاد یک کشور در حال رشد است و محصولات و خدمات بیشتری ارائه می دهد. سرمایه گذاری های جدید اغلب منجر به ایجاد فرصت های شغلی جدید می شود. با افزایش سرمایه فیزیکی و انسانی، امکان تولید کالاها و خدمات متنوع و باکیفیت‌تر وجود دارد که به ارتقای سطح زندگی مردم کمک می‌کند.
به طور کلی رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص برای کشورهای در حال توسعه بسیار مهم است و کاهش آن نشان‌دهنده کاهش سرعت توسعه یک اقتصاد است. اگر روند رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ادامه یابد و یا حتی منفی شود، نباید انتظار رشد اقتصادی مثبت را در سال های آتی داشته باشیم، زیرا این متغیر موتور متحرک هر اقتصادی محسوب می شود.
محاسبه اندازه اقتصاد به روش هزینه.
تولید ناخالص داخلی به مجموع کالاها و خدمات تولید شده در یک اقتصاد در یک دوره معین اطلاق می شود. یکی از روش های برآورد تولید ناخالص داخلی یا اندازه اقتصاد، روش «هزینه» است. در این روش کلیه کالاها و خدمات تولید شده در یک سال که مورد تقاضا و مصرف مردم، دولت و تجار است محاسبه می شود. در واقع هزینه ای که بخش های اقتصادی برای تامین تقاضای خود می پردازند معادل ارزش کالاها و خدمات تولید شده در آن سال است.
در روش بهای تمام شده مولفه های اقتصاد عبارتند از «مصرف نهایی خصوصی»، «مصرف نهایی عمومی»، «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص» و «صادرات و واردات خالص». سپس هزینه پرداختی ساکنان کشور در هر یک از این بخشها محاسبه شده و مجموع آنها برابر با تولید ناخالص داخلی یا اندازه اقتصاد کشور در آن سال برآورد می شود.
موتور رشد اقتصادی
تشکیل سرمایه ثابت ناخالص مجموع هزینه های متحمل شده برای افزایش یا جایگزینی دارایی های فیزیکی یک اقتصاد در یک دوره زمانی معین است. به طور کلی این دارایی ها شامل دو بخش فرعی به نام های «تجهیزات» و «ساخت و ساز» است. به عبارت ساده، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص به معنای مخارجی است که توسط بخش دولتی و بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در اقتصاد کشور در یک سال انجام شده است.
تشکیل سرمایه ثابت ناخالص به عنوان موتور رشد اقتصادی شناخته می شود. با افزایش سرمایه، فناوری بهبود می یابد و در نتیجه اندازه اقتصاد نیز رشد می کند. علت نامگذاری آن به تشکیل سرمایه «ناخالص» این است که هزینه های جایگزینی دارایی های فرسوده نیز در این قسمت لحاظ می شود. برای محاسبه سرمایه خالص، استهلاک باید از سرمایه گذاری ناخالص کسر شود.
این گزارش به بررسی سهم هر ایرانی از سرمایه ثابت ناخالص می پردازد. تشکیل سرمایه ثابت ناخالص سرانه کمک می کند تا بفهمیم هر فرد در آن جامعه چقدر از افزایش دارایی ها کمک کرده یا از آن سود برده است.
مروری بر سرانه تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در دو دهه اخیر
در نیمه دوم دهه 1980، سرانه تشکیل سرمایه ثابت ناخالص رو به افزایش بوده و ارزش های بالایی را تجربه کرده است. به این ترتیب همه آنها حدود 2 میلیون تومان بودند که با ادامه این روند در سال 1389 رکورد 2 میلیون و 200 هزار تومان به ثبت رسید. به گفته برخی کارشناسان، تغییرات تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در این دوره تا حد زیادی تحت تاثیر درآمدهای نفتی بوده است.
در ابتدای دهه 90 و با شروع تحریم های بین المللی، روند شکل گیری سرمایه ثابت ناخالص سرانه رو به کاهش بوده است. میزان سرانه تشکیل سرمایه از 2200000 تومان در سال 1389 به 1300000 تومان در سال 1393 افزایش یافت. این روند کاهشی تشکیل سرمایه در کشور نشان دهنده کاهش پتانسیل رشد اقتصاد، کاهش ظرفیت رشد درآمد سرانه است. و رفاه و کاهش قابلیت اشتغال.
در دوره برجام، با افزایش مجوزهای سرمایه گذاری خارجی صادر شده و چشم انداز مثبت به آینده، روند تشکیل سرمایه ثابت ناخالص سرانه افزایش یافت و در سال 1395 به حدود 1.7 میلیون تومان رسید.
با خروج آمریکا از برجام، سیر این روند دوباره کاهش یافته است. با ادامه این روند، میزان سرانه تشکیل سرمایه ثابت ناخالص به کمترین میزان خود یعنی حدود یک میلیون تومان در سال 1398 رسید که با وجود رشد بسیار اندک این روند در سال های اخیر، هنوز جای بهبود زیادی وجود دارد. به این ترتیب در 4 سال میزان سرانه تشکیل سرمایه ثابت تنها 100 هزار تومان افزایش یافته است. تداوم تحریم‌های خارجی، افزایش نااطمینانی و ریسک سرمایه‌گذاری در اقتصاد، کاهش واردات ماشین‌آلات و تجهیزات و کاهش پرداخت‌های دولت به ساخت‌وساز، میزان تشکیل سرمایه در اقتصاد را کاهش داده است.
کاهش سرمایه گذاری در ایران
روند نزولی سرانه تشکیل سرمایه ثابت ناخالص دلیل وجود برخی عوامل و تغییرات ساختاری موثر بر سرمایه گذاری است که باعث شد اقتصاد ایران نسبت به گذشته نسبت به گذشته نسبت به سرمایه گذاری مجدد نسبت به تولید مازاد تولید در اقتصاد اقدام کند.
شایان ذکر است که با وجود توافق برجام و دوره کوتاه رونق اقتصادی، سطح سرانه تشکیل سرمایه ثابت ناخالص هنوز با ارزش خود در دهه 1980 فاصله زیادی دارد.
به گفته برخی کارشناسان، مشکل ایران در دهه اخیر قوانین (نهادها) رسمی و غیررسمی است که به گونه ای تغییر کرده است که نظام اقتصادی بخشی از سرمایه ها را به سمت فعالیت های غیرمولد سوق داده است. همچنین این کارشناسان بر این باورند که تغییرات در نظام اقتصادی گاه تا حدی بی‌اثر بوده است که خروج سرمایه از کشور را تشدید کرده و انگیزه سرمایه‌گذاران خارجی برای سرمایه‌گذاری در ایران را به شدت کاهش داده است.
منبع اکو ایران
