عرضه خودرو در بورس کالا موضوعی است که اولین بار در دولت سیزدهم مطرح شد و در سال 1401 نخستین خودرو در بورس کالا عرضه شد، تجربه‌ای که دوام چندانی نداشت و در نهایت با مخالفت شورای رقابت، عرضه محصولات خودروسازان در بازارسرمایه منتفی شد.
اخبار اقتصادی، عرضه خودرو در بورس کالا موضوعی است که اولین بار در دولت سیزدهم مطرح شد و در سال 1401 نخستین خودرو در بورس کالا عرضه شد، تجربه‌ای که دوام چندانی نداشت و در نهایت با مخالفت شورای رقابت، عرضه محصولات خودروسازان در بازارسرمایه منتفی شد.
در دولت چهاردهم طی خبری از سوی حجت الله صیدی – رئیس سازمان بورس اعلام شد؛ رئیس جمهور با عرضه خودرو در بورس کالا موافق است؛ البته وزیر اقتصاد هم آمادگی خود را در این خصوص اعلام کرد. همچنین مجلس شورای اسلامی به طور ضمنی اعلام کرد که هم نظر و هم راستا با وزارت اقتصاد است، اما سید محمد اتابک؛ وزیر صمت طی مصاحبه‌ای با اعلام این که « درکجای دنیا، خودرو در بورس عرضه می‌شود؟» مخالفت خود را با این اقدام اعلام کرد.
از نظر فعالان بازارسرمایه عرضه خودرو در بورس کالا مزایای زیادی دارد که از جمله آنها می توان به بهبود صنعت خودروسازی، حذف رانت و واسطه گری، شفافیت در فرآیند عرضه و تقاضا و کاهش قیمت خودرو اشاره کرد.
از سوی دیگر مخالفان هم معتقدند روش عرضه خودرو در بورس کالا نمی تواند به افزایش سود خودروسازان منجر شود؛ همچنین این روش باعث اخذ رانت به گروهی دیگر می‌شود و در نهایت باز هم سر مصرف‌کننده واقعی بی کلاه می‌ماند.
اهمیت این موضوع اکوایران را برداشت تا در خصوص «عرضه خودرو در بورس کالا» با تعدادی از فعالان بازارسرمایه “پرسمانی” انجام دهد که در ادامه می‌خوانید.
منفعت مصرف کننده در گرو شفافیت عرضه و تقاضا
هدی توانایی – کارشناس ارشد بازارسرمایه
شفافیت در عرضه و تقاضای بورس کالا، قیمت خودرو را بر اساس مکانیزم بازار تعیین می‌کند و اطلاعات کامل درباره معاملات را در اختیار همه قرار می‌دهد؛ این امر رقابت میان تولیدکنندگان را تقویت می‌کند.
زیرا آنها برای جلب رضایت خریداران باید کیفیت محصولات خود را بهبود دهند، قیمت‌ها را متناسب با تقاضای بازار تنظیم کنند و تنوع بیشتری در تولیدات خود ایجاد کنند؛ در نتیجه، این شفافیت باعث افزایش کارایی بازار و ارتقای بهره‌وری صنعت خودرو در کشور خواهد شد.
بر این اساس و از دید بنده؛ شفافیت عرضه و تقاضا تولیدکنندگان را ملزم می‌کند که برای جلب نظر خریداران، هم کیفیت محصولات خود را بالا ببرند و هم قیمت‌ها را بهینه کنند که این رقابت در نهایت به نفع مصرف‌کنندگان خواهد بود.
ضرورت جلوگیری از رانت و ویژه طلبی
سید حمید میرمعینی – استاد دانشگاه
امروزه بازارهای تشکل یافته و نظام مند؛ همچون بورس های اوراق و کالایی در اقتصادهای توسعه یافته نقش ارزنده ای ایفا می کنند و به عنوان مجموعه ای از قراردادها، مقررات و افراد حرفه ای و متخصص، در جهت کشف و تعیین قیمت علمی، شفافیت، اطمینان از صحت معاملات، سهولت در دسترسی و معاملات و جلوگیری از رانت و ویژه طلبی نقش آفرینی می کنند.
بورس نماد و عصاره نظام مبتنی بر بازار است و استفاده از این مکانیزم در اقتصاد ساختار نیافته ای؛ همچون اقتصاد ایران، موجب حرکت به سمت سیستماتیک تر شدن نظارت ها، بهبود نظام قیمت گذاری، جلوگیری از رانت و فساد و در یک کلام حمایت هم زمان از مصرف کننده و تولیدکننده خواهد شد و در نتیجه در این تحول، ما شاهد بهبود وضعیت تشکیل سرمایه به واسطه توجیه دار شدن سرمایه گذاری ها و خروج تدریجی از ناترازی ها خواهیم بود.
مزایای 8 گانه عرضه خودرو در بورس کالا
مونا حاجی علی اصغر – کارشناس ارشد بازارسرمایه
عرضه خودرو در بورس کالا چندین مزیت دارد که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
*شفافیت در قیمت‌گذاری: بورس کالا محیطی شفاف و قانونمند فراهم می‌کند که در آن قیمت خودرو بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. این روش از دخالت واسطه‌ها و قیمت‌گذاری دستوری جلوگیری می‌کند.
*کاهش رانت و واسطه‌گری: در روش‌های سنتی فروش خودرو، واسطه‌ها و دلالان نقش پررنگی دارند که باعث افزایش قیمت نهایی برای مصرف‌کننده می‌شود. همچنین عرضه در بورس کالا این زنجیره را کوتاه کرده و قیمت‌ها را کنترل می‌کند.
*دسترسی عادلانه برای مصرف‌کنندگان: عرضه در بورس کالا امکان دسترسی مستقیم خریداران نهایی را فراهم می‌کند و احتمال سوءاستفاده از سهمیه‌بندی یا تخصیص غیرمنصفانه را کاهش می‌دهد.
*افزایش رقابت و بهره‌وری: تولیدکنندگان خودرو برای جذب مشتریان بیشتر باید محصولات با کیفیت‌تری ارائه دهند و این رقابت در نهایت به نفع بازار و مصرف‌کننده است.
*کاهش فساد و تخلفات: فرآیند خرید و فروش در بورس کالا به‌صورت شفاف و قانونی ثبت می‌شود که احتمال فساد، تخلفات و تبانی را به حداقل می‌رساند.
*کمک به تامین مالی خودروسازان: عرضه در بورس کالا به خودروسازان امکان می‌دهد سرمایه مورد نیاز خود را سریع‌تر تامین کنند و جریان نقدینگی بهتری داشته باشند.
* افزایش اعتماد عمومی: شفافیت فرآیندهای بورس کالا باعث جلب اعتماد عمومی نسبت به قیمت‌گذاری و دسترسی به خودرو می‌شود.
* تنظیم بهتر بازار: عرضه و تقاضا در بورس کالا به طور طبیعی بازار را تنظیم می‌کند و از کمبود یا مازاد غیرمنطقی جلوگیری می‌کند.
ضرورت حذف واسطه گری در صنعت خودرو
ساره محبعلی – کارشناس ارشد بازارسرمایه
چگونگی اجرایی شدن عرضه خودرو در بورس کالا بسیار مهم است؛ این که تنها بخشی از خودروی تولیدی در بورس کالا عرضه شود، تعیین قیمت متناسب با عرضه واقعی و بر اساس ساز و کار بازار نخواهد بود.
در کنار عرضه مطلوب و در مقیاس مناسب خودرو در بورس کالا و تعیین قیمت بر اساس عرضه و تقاضا، اصلاح سیستم مدیریتی و بهره‌وری تولید خودرو در شرکت های خودروسازی لازمه بهبود وضعیت صنعت خودرو در کشور است و نمی توان تنها از عرضه خودرو در بورس کالا توقع بهبود وضعیت این صنعت را داشت.
در نهایت بنده معتقدم قطعا اجرایی شدن عرضه مناسب خودرو در بورس کالا با حذف واسطه گری ها به نفع مصرف کننده واقعی خواهد بود.
حذف دلالان در صنعت خودرو؛ امری مهم و ضروری
ابراهیم سماوی – کارشناس بازارسرمایه
نحوه قیمت گذاری دستوری آثار فراوانی را بر صنعت خودرو ایجاد کرد؛ به نحوی که با وجود مشکلات ناشی از قیمت گذاری دستوری و ناکارآمدی خودروسازان، تا پایان مهرماه سال جاری زیان سه خودروساز بزرگ کشور مجموعا به بیش از ۲۰۸ هزار میلیارد تومان رسیده است.
طبق بند ج ماده 95 قانون برنامه سوم و ماده 15 برنامه چهارم توسعه اقتصادی، شورای عالی بورس مکلف به ایجاد بورس کالا و گسترش بازارهای تخصصی شده است که دلیل تاکید قانون بر ایجاد و گسترش این نوع از بازارها را می‌توان مزیت‌های بالقوه آن؛ از جمله کشف قیمت عادلانه، ایجاد قیمت‌گذاری شفاف بر پایه تعادل میان عرضه و تقاضا و نیاز بازار، ایجاد بستری مطمئن برای انجام معاملات در سایه نظارت نهادهای ناظر، کاهش هزینه‌‌های معاملاتی، ساماندهی بازار و نظارت بیشتر بر عملکرد معامله‌گران، کاهش نوسانات کاذب بازار کالاها و حذف دلالان و کاهش هزینه های بازاریابی و فروش تولیدکنندگان دانست که آثار آن در صورت عرضه به صورت منظم، در میان مدت مشهود خواهد شد.
تضمین حمایت از تولید کننده و مصرف کننده
معصومه طاهرخانی – کارشناس ارشد بازارسرمایه
عرضه خودرو در بورس کالا را می‌توان به‌عنوان یکی از راهبردهای اساسی در مدیریت بازار خودرو و اصلاح ساختارهای اقتصادی مرتبط دانست.
این رویکرد به دلیل ماهیت شفاف و نظام‌مند خود، قادر است؛ به‌طور همزمان مجموعه‌ای از اهداف مهم را محقق سازد.
نخستین و بارزترین اثر آن، ایجاد شفافیت در فرآیند عرضه و تقاضاست که موجب می‌شود تمامی معاملات تحت نظارت دقیق انجام شده و فرصت سوءاستفاده و رانت‌جویی به حداقل برسد؛ در چنین فضایی، امکان تقابل غیرمنصفانه میان تولیدکننده، واسطه‌ها و مصرف‌کننده به شدت محدود می‌شود؛ از سوی دیگر، عرضه خودرو در این بستر به‌طور همزمان حمایت از تولیدکننده و مصرف‌کننده را تضمین می‌کند.
تولیدکنندگان این امکان را پیدا می‌کنند که محصولات خود را با قیمت واقعی و به دور از فشارهای واسطه‌گری عرضه کنند، در حالی که مصرف‌کنندگان نیز به خودرو با قیمتی شفاف و عادلانه دسترسی خواهند داشت؛ این ارتباط مستقیم، باعث تعادل در منافع اقتصادی هر دو طرف شده و از رشد حباب‌های قیمتی جلوگیری می‌کند.
در کنار این مزایا، یکی از دستاوردهای کلیدی عرضه در بورس کالا، تعدیل قیمت‌ها در بازار آزاد است؛ همچنین با حذف واسطه‌های غیرضروری و کنترل تقاضای کاذب، فاصله قیمت کارخانه و بازار کاهش یافته و نوسانات قیمتی غیرمنطقی کنترل می‌شود. نتیجه این اقدامات، بازاری پایدارتر و عادلانه‌تر برای تمامی ذینفعان خواهد بود.
در نهایت، عرضه خودرو در بورس کالا راهکاری جامع است که با تحقق همزمان شفافیت، مقابله با رانت، حمایت از منافع دو سویه و تعدیل قیمت‌ها، می‌تواند گامی مؤثر در جهت تنظیم بازار خودرو و تقویت اعتماد عمومی بردارد.
ضرورت خروج خودرو از بازار انحصاری
عبدالله رحیم لوی بنیس – پیشکسوت بازارسرمایه
شورای رقابت با توجیه انحصاری بودن بازار خودرو در ایران با قیمت گذاری خودرو برای تامین منافع مصرف کننده، هم زمان با ایجاد فضای سوداگری و ظهور رانت و فساد، منافع مصرف کننده را به پای دلالی ذبح و با سلب شرایط سودآوری سرمایه گذاری در صنعت درجه انحصار را هر روز تشدید می کند.
بازار خودرو در ایران به دلیل تورم های بلند مدت از ناحیه سیاست های پولی و مالی… متاسفانه از ویژگی تامین نیاز مصرفی مردم به نیاز سرمایه گذاری، ساز و کار طبیعی یک بازار واقعی را از دست داده و قیمت گذاری با تشدید این شرایط منافع تولید کننده و مصرف کننده نهایی را سرکوب می کند.
تا زمان اصلاح چنین ساختار معبوب و خود تخریب، بی تردید عرضه خودرو در بورس کالا ؛ علاوه بر حذف رانت و فساد( ناشی از دسترسی عادلانه مردم و شفافیت در عرضه، تقاضا و کشف قیمت) موحب انتقال سود رانتی و سوداگری به سمت تولیدکننده و مصرف کننده شده و با حذف تقاضای سوداگری خودرو، موجب نزدیکی سطوح عرضه و تقاضای مصرفی و تعدیل قیمت های بازار نیز خواهد شد.
برچیدن بستر رانت جویی
یاسر فلاح – پیشکسوت بازارسرمایه
عرضه خودرو در بورس کالا، به طور مستقیم و غیر مستقیم شامل تمام موارد بالا می شود و در حقیقت ترکیبی از ویژگی های گفته شده را در فرآیند مذکور می توان دید.
عرضه خودرو در بورس کالا موجب کاهش بستر رانت‌جویی است، چرا که این عرضه بر مبنای اصول رقابتی و شفاف صورت می‌گیرد و اگر نگوییم حذف، حداقل فضای تاخت و تاز دلالان و واسطه‌ها را کم می کند و این امر باعث کاهش فساد و افزایش اعتماد عمومی می شود
در سال ۱۴۰۱ معادل ۶۸ هزار دستگاه انواع مختلف خودرو در بورس کالا مورد معامله قرار گرفت( کمتر از ۷ درصد از کل فروش خودروی تولیدی سال ۱۴۰۱) و امارها نشان می دهد که نه تنها مصرف کنندگان بلکه تولیدکنندگان نیز از این اتفاق سود بردند چرا که محصول نهایی با قیمت واقعی‌تر و بدون فشار کاذب به دست مصرف کننده رسیده بود
در بورس کالا، تمامی اطلاعات مربوط به عرضه و تقاضا در معرض دید عموم قرار دارد و ابهامات در نحوه تعیین قیمت‌ها کاهش می یابد پس می‌توان گفت که تمامی این موارد به‌طور همزمان در کنار یکدیگر به بهبود وضعیت بازار خودرو، کاهش رانت‌جویی و افزایش اعتماد به بازار سرمایه کمک خواهند کرد.
ارتباط برد برد بین تولید کننده و مصرف کننده
محمد امین فرجادفر – کارشناس بازارسرمایه
از مهم‌ترین مزایای عرضه خودرو در بورس کالا برای مصرف کننده، ایجاد فرصت دسترسی برابر برای متقاضیان خودرو، کشف قیمت واقعی از تقابل عرضه و تقاضا، شفافیت در فرآیند عرضه و تقاضا و در نتیجه خرید خودرو توسط مصرف‌کننده واقعی است.
در این بازار که فرصت برابر خرید با قیمت واقعی محصول برای همه متقاضیان فراهم است، جذابیتی برای ورود دلال به بازار وجود ندارد؛ بنابراین باعث کاهش بستر رانت جویی می شود.
با واقعی شدن قیمت و تقاضای خودرو، خودروساز از یک سو می تواند نیاز واقعی بازار را برآورد کرده و متناسب با آن برنامه ریزی کند و از سوی دیگر واقعی شدن قیمت به کمک مکانیزم عرضه و تقاضای بورس کالا، می تواند موجب افزایش درآمد خودروسازان و به تبع آن کاهش زیان انباشته و تعدیل قیمت ها در بازار آزاد آنها شود.
از طرفی سازوکار معاملات بورس کالا به‌گونه‌ای است که ریسک عدم ایفای تعهدات از سوی طرفین معامله تضمین شده و خریدار از تحویل به موقع خودروی خریداری شده و مطابق با مشخصات کیفی اعلامی، اطمینان حاصل می کند و می داند که خودروساز در صورت عدم ایفای تعهدات خود باید جریمه پرداخت کند.
فراهم شدن تقویت عدالت اقتصادی و کاهش فساد
سیاوش وکیلی – پیشکسوت بازارسرمایه
عرضه خودرو در بورس کالا موجب شفافیت در فرآیند عرضه و تقاضا شده و قیمت‌ها را بر اساس رقابت واقعی تنظیم می‌کند.
این شفافیت، بستر رانت‌جویی را از بین برده و دست واسطه‌ها و سوداگران را کوتاه می‌کند. تولیدکنندگان از سود عادلانه برخوردار شده و مصرف‌کنندگان نیز به قیمت‌های منصفانه‌تری دسترسی پیدا می‌کنند.
علاوه بر این، بورس کالا با کاهش قیمت‌های غیرمنطقی در بازار آزاد، به تعادل بازار و حمایت از ذینفعان کمک می‌کند. در نتیجه، عرضه خودرو در بورس، بستری برای تقویت عدالت اقتصادی و کاهش فساد در زنجیره توزیع فراهم می‌کند.
مهم ترین موضوع این است که عرضه قطره چکانی و بصورت تیراژ محدود نباشد تا از احتکار احتمالی توسط واسطه ها جلوگیری شود و پس از تعادل رسیدن قیمت ها در بازار مکانیسم عرضه به حالت استاندارد خود توسط خودرو سازها برگردد که امکان توسعه سایر انواع فروش ها از قبیل فروش اقساطی و اجاره به شرط تملیک هم برقرار باشد.
پیشنهاد می‌شود که مابه التفاوت قیمت کشف شده و قیمت رسمی تحت نظارت یک کمیته متشکل از خود خودرو سازها و نهاد ها و سازمان های نظارتی و کنترلی صرف توسعه کیفیت خودروهای تولیدی و ایجاد زیر ساخت تولید موتورهای هیبریدی در جهت کاهش آلاینده های زیست محیطی شود.
