از سال 1390 تا 1402، روند درآمد اسمی خانوارهای شهری به شدت صعودی بوده است، اما روند درآمد واقعی در برخی سال ها کاهشی بوده است که نشان می دهد نرخ تورم بالاتر از نرخ افزایش درآمد در آن دوران بوده است.
اخبار اقتصادی، درآمد سالانه خانوار یکی از مهم ترین شاخص های ارزیابی سطح رفاه افراد جامعه است. این شاخص میزان منابع مالی که یک خانوار در طول یک سال به دست می آورد را نشان می دهد. با این حال، وقتی از درآمد اسمی صحبت می‌کنیم، منظور میزان پولی است که خانوارها بدون در نظر گرفتن تورم و تغییرات قیمت به دست می‌آورند. به عبارت دیگر درآمد اسمی تنها میزان پول دریافتی را نشان می دهد و نمی تواند قدرت خرید واقعی خانوارها را منعکس کند.
برای ارزیابی دقیق تر از سطح رفاه و قدرت خرید، باید اثر تورم بر درآمد را حذف کنیم. از این نظر، درآمد اسمی را با استفاده از شاخص قیمت مصرف کننده سال پایه به درآمد واقعی تبدیل می کنیم. این فرآیند که نقشه برداری اقتصادی نام دارد به ما کمک می کند تا تغییرات واقعی قدرت خرید خانوار و رفاه اقتصادی را در طول زمان بررسی کنیم. در این گزارش درآمد سالانه خانوارهای شهری با سال پایه 1402 تعدیل شده است.
از سال 1390 تا 1402 درآمد اسمی تقریبا 20 برابر شده است. بر اساس محاسبات، درآمد سالانه به روز شده به قیمت 1402، در این دوره 13 ساله، درآمد واقعی تنها 16.3 درصد افزایش یافته است. در این دوره روند درآمد اسمی به شدت صعودی بوده در حالی که روند درآمد واقعی در برخی سال ها نزولی بوده است. یعنی میزان افزایش درآمد کمتر از نرخ افزایش تورم بوده است.
در این دوره شوک های منفی مانند شروع تحریم های بین المللی، خروج آمریکا از برجام، کرونا و حذف ارز ترجیحی وجود داشته که باعث افزایش نرخ تورم و ارز و بلاتکلیفی در جامعه شده است. همچنین باعث شد درآمد واقعی روند نزولی داشته باشد. طی یک شوک مثبت مانند توافق برجام، به دلیل چشم انداز مثبت اقتصادی و کاهش تورم، درآمدهای واقعی افزایش یافته است.
کاهش درآمد واقعی با شروع تحریم ها
در سال 90 متوسط درآمد سالانه یک خانوار شهری معادل 13 میلیون تومان بوده است. اگر این مبلغ را به قیمت 1402 برگردانیم تقریباً 221 میلیون تومان می شود. با توجه به روند درآمد واقعی به قیمت 1402، در اوایل دهه 90 با شروع تحریم های بین المللی، روند درآمد واقعی کاهش یافت. بدین ترتیب درآمد واقعی سالانه یک خانوار شهری در سال 1391 به 208 میلیون تومان کاهش یافت.
این در حالی است که درآمد اسمی سالانه افزایش یافته است، اما در عمل به دلیل اعمال تحریم ها و افزایش تورم، قدرت خرید مردم کاهش یافته است. بنابراین، در سال 2012، نرخ رشد درآمد اسمی 22.3 درصد بود، اما درآمد واقعی خانوار در واقع 8.3 درصد کاهش یافت.
افزایش و کاهش درآمد واقعی با برجام
با امضای توافقنامه برجام، انتظارات مثبتی در مورد چشم انداز اقتصادی ایجاد شد که به افزایش درآمدهای واقعی نیز کمک کرد. بررسی ها نشان می دهد که متوسط درآمد واقعی یک خانوار شهری از 217 میلیون تومان در سال 1393 به 246 میلیون تومان در سال 1395 رسیده است. نرخ رشد درآمد اسمی در سال 1395 15.6 درصد بوده در حالی که نرخ رشد درآمد واقعی 6.6 درصد بوده است.
با خروج ایالات متحده از برجام در سال 2017، تحریم ها و جهش های ارزی و تورمی بار دیگر اقتصاد ایران را شوکه کرد. درآمد واقعی سالانه خانوارهای شهری در سال ۱۳۹۷ به ۲۱۲ میلیون تومان کاهش یافت، این در حالی است که درآمد اسمی در این مدت افزایش یافته اما نرخ رشد درآمد واقعی منفی بوده است. دلیل اصلی این امر این است که نرخ رشد درآمد کمتر از نرخ تورم بوده است.
نوسانات ناپایدار درآمد واقعی در سال های اخیر
سطح درآمد واقعی تا سال 1398 همچنان پایین بود و به 215 میلیون تومان رسید. در سال 1400 نرخ رشد درآمد اسمی 57.2 درصد بود که بیشترین مقدار خود را در دوره مورد بررسی به ثبت رساند. این در حالی است که رشد درآمد واقعی در سال جاری 12.1 درصد بوده است. سطح درآمد به روز شده به قیمت 1402 به 241 میلیون تومان رسید که با وجود افزایش یارانه نقدی در سال های 1397 و 1397، تغییری در درآمد واقعی خانوارهای شهری مشاهده نمی شود. به نظر می رسد افزایش یارانه ها کمکی به افزایش درآمد واقعی خانوارها نکرده است.
حذف ارز ترجیحی در اوایل سال 1401 باعث افزایش فشار تورمی محصولات غذایی و تورم کل شد. این حادثه باعث کاهش درآمد واقعی سالانه خانوارهای شهری شده است. با حذف اثر تورمی حذف ارز 4200 در سال 1402، سطح درآمد واقعی افزایش یافته است.
بر اساس آخرین گزارش طرح آماری دخل و خرج خانوار، متوسط درآمد سالانه یک خانوار شهری در سال 1402 تقریباً 257 میلیون تومان بوده است. در دوره مورد تجزیه و تحلیل، این مقدار بالاترین درآمد واقعی ثبت شده است. بررسی ها نشان می دهد که نرخ رشد درآمد اسمی در سال جاری تقریباً 54 درصد بوده در حالی که نرخ رشد درآمد واقعی 9.2 درصد بوده است.
منبع اکو ایران
