روند تولید و تجارت برق ایران؛ صادرات به عراق، واردات از پاکستان

اکوایران: مبادلات برون مرزی برق منافع زیادی برای صنعت برق و در نتیجه امنیت ملی کشور به همراه دارد. در این میان ایجاد درآمدهای قابل توجه صادراتی، تنوع منابع تامین برق و تنوع تقاضا از مهمترین این مزیت هاست.

اخبار اقتصادی؛ تحقیقات نشان می دهد که ایران در حال حاضر به عراق، افغانستان و پاکستان برق صادر می کند، مبادلات دوجانبه با ارمنستان و آذربایجان دارد و از ترکمنستان برق وارد می کند. با این حال، نسبت صادرات برق در مقایسه با تولید برق اندک بوده است.

وزارت نیرو در سال 1401 حدود 5 میلیارد کیلووات ساعت برق صادر کرد که با ظرفیت صادراتی ایران فاصله زیادی دارد. این در حالی است که قوانین و اسناد مربوطه بر افزایش صادرات برق و تبدیل ایران به مرکز (هاب) تبادل انرژی در منطقه متمرکز شده است. با توجه به اهداف کمی برنامه هفتم پیشرفت، پیش بینی می شود در سال پایانی این برنامه تبادل برق 20 میلیارد کیلووات ساعت افزایش یابد.

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی فرصت‌ها و راهکارهای توسعه تجارت برق ایران پرداخت و در این گزارش اشاره کرد که با توجه به پتانسیل تولید برق (از جمله برق تجدیدپذیر)، موقعیت استراتژیک ایران در منطقه، وجود تفاوت زمانی قابل توجه در زمان پیک مصرف کشورهای همسایه و شرایط اقلیمی متفاوت در کشورهای همسایه، امکان افزایش صادرات برق و تبدیل کشور به مرکز تجارت و تبادل برق در منطقه وجود دارد. از این حیث افزایش 20 میلیارد کیلووات ساعتی تبادل کل برق یکی از اهداف برنامه هفتم پیشرفت در بخش برق بوده است.

بازارهای اصلی صادراتی

در این گزارش خاطرنشان می شود که اگرچه ایران یکی از کشورهای صادرکننده برق در منطقه است، اما با توجه به میزان قابل توجه تولید برق در کشور (360 میلیارد کیلووات ساعت در سال 1401)، صادرات برق تقریباً 5 است. میلیارد کیلووات ساعت در سال سهم آنها بسیار ناچیز است (کمتر از 1.5 درصد). بیشتر صادرات برق ایران به عراق و بیشتر واردات برق از ترکمنستان انجام می شود.

در این شرایط می توان گفت عمده بازارهای صادراتی ایران عراق، افغانستان و پاکستان است، مبادلات دوجانبه با ارمنستان و آذربایجان انجام می دهد و از ترکمنستان برق وارد می کند. همچنین در سال های اخیر به دلیل برخی اختلافات مالی، تبادل برق بین «ترکیه» و «ایران» صورت نگرفته است.

همچنین بر اساس گزارش های موجود، ظرفیت خطوط انتقال برق از ایران به کشورهای همسایه تقریباً 3758 مگاوات است و حدود 800 مگاوات ظرفیت انتقال جدید نیز در حال استقرار است.

بررسی ها نشان می دهد روند واردات برق «عراق» در سال 2021 کمتر از میانگین 5 سال گذشته است و یکی از عوامل افزایش تولید داخلی است. عراق همچنین به دنبال راه هایی برای تنوع بخشیدن به منابع برق وارداتی خود است. منابع مورد بررسی علاوه بر ایران شامل کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، ترکیه و اردن نیز می شود.

از سوی دیگر، هزینه تولید برق ملی در «افغانستان» به دلیل کمبود منابع انرژی بالاست و از سوی دیگر، اوج تقاضا در این کشور برخلاف ایران در فصل زمستان اتفاق می افتد، بنابراین وجود دارد. منابع کافی فرصت های صادراتی در این کشور وجود دارد، اما شبکه برق ملی در افغانستان وجود ندارد و از آنجایی که مراکز اصلی مصرف برق این کشور مانند پاکستان در شرق آن کشور است، برای دسترسی به بازارهای اصلی برق افغانستان، ایجاد خطوط انتقال برق در آن کشور ضروری است.

بررسی ها همچنین نشان می دهد که صنعت برق در «ترکمنستان» یکی از نقاط مثبت اقتصاد این کشور و یکی از مهم ترین منابع درآمد ارزی این کشور است. 57 درصد از کل صادرات برق کشور به ایران ارسال می شود. این کشور تنها صادرکننده در زمینه تبادل برق است و در نظر دارد در سال های آینده حدود 9 میلیارد کیلووات ساعت برق به کشورهای همسایه مانند افغانستان، ایران، قرقیزستان و ازبکستان صادر کند. در این زمینه ایران می تواند به عنوان مسیری برای انتقال برق تولیدی از این کشور به سایر کشورها باشد. ارزیابی ها نشان می دهد که میزان صادرات برق ارمنستان طی پنج سال گذشته به دلیل رشد مصرف داخلی و توسعه ناکافی تولید کاهش یافته است. کشورهای «آذربایجان» و «ترکیه» نیز در سال 2021 بیش از میانگین 5 سال گذشته برق صادر کرده اند.

مقایسه تولید برق ایران در کشورهای منتخب

حجم خالص تجارت فرامرزی برق ایران در مقایسه با برخی از کشورهای منتخب در سال 2021 نشان داده شده است. ایران در سال 2021 رتبه دوازدهم در تولید برق و رتبه هجدهم در تجارت فرامرزی خالص برق را دارد. اگرچه جایگاه ایران در تجارت برق در منطقه از جایگاه ویژه و ممتازی برخوردار است، اما با توجه به جایگاه تولید برق ایران در جهان و توانمندی هایی که وجود دارد به دلیل موقعیت جغرافیایی ایران، منابع غنی آن و نیاز شدید به برق در کشورهای همسایه. کشورها، ممکن است اقدامات تکمیلی در این زمینه انجام شود. در حال حاضر خطوط انتقال برق ایران به کشورهای افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عراق متصل است. ظرفیت تبادل انرژی خطوط موجود و همچنین برنامه های در حال اجرا با هدف افزایش ظرفیت ارائه شده است.

بررسی ها نشان می دهد که ایران می تواند از موقعیت ممتاز ژئوپلیتیکی خود در منطقه جنوب غربی آسیا، ذخایر غنی گاز و پتانسیل بالای خود برای تولید انرژی های تجدیدپذیر استفاده کند. با اتخاذ دیپلماسی فعال و حرکت از بازارهای دوجانبه به بازارهای چندجانبه انعطاف پذیر، ایران می تواند خود را به عنوان مرکز قرار دهد. بورس برق منطقه ای را معرفی کنید.

منبع اکو ایران