صادرات محصولات کشاورزی و غذایی کشور در یک دهه گذشته 53 درصد رشد حجمی داشته است، اما کاهش قابل توجه قیمت پایه این محصولات از 1.29 دلار به کمتر از 75 سنت در هر کیلوگرم، نشان‌دهنده یک تناقض است، با این شرایط می‌توان گفت در این بخش با مشکلات بسیاری مواجهیم.
اخبار اقتصادی: قوانین ناپایدار و دستورالعمل‌های خلق‌الساعه، نه تنها اعتبار صادرکنندگان کشاورزی را در بازارهای جهانی خدشه‌دار کرده و به ایجاد ناترازی در این بخش منجر شده، بلکه مقاصد صادراتی کشور را نیز دستخوش تغییر کرده است.
اخبار اقتصادی؛ براساس ارزیابی‌های صورت گرفته قوانین و مقررات تجاری داخلی، محدودیت‌های مقاصد صادراتی، فضای سیاسی و اقتصادی کلان، مشکلات تولید، بازاریابی و بازارسازی محصولات و زیرساخت‌های تجاری و حمل‌ونقل به عنوان مهم‌ترین چالـش‌های صـادرات محصـولات کشاورزی و صـنایع غذایی عنوان شده است.
به گفته فعالان بخش خصوصی، در حال حاضر بیش از 80 تشکل بخش خصوصی در حوزه کشاورزی فعالیت دارند. در سال‌های نه‌چندان دور سهم تجارت محصولات کشاورزی قابل توجه بود اما هم اکنون این سهم افت کرده و شرکت‌های داخلی نتوانستند شرکای تجاری خود را در بازارهای جهانی حفظ کنند.
در نشست کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران، بر لزوم استفاده از توان و تجربه اعضای این کمیسیون برای توسعه صادرات محصولات کشاورزی و افزایش سهم این بخش در درآمدهای ارزی کشور تاکید شد.
به گزارش اتاق تهران، عطاالله اشرفی اصفهانی عدد ناترازی در حوزه کشاورزی را حدود 10 میلیارد دلار عنوان کرد و افزود: در حال حاضر بیش از 80 تشکل بخش خصوصی در حوزه کشاورزی فعالیت دارند. در سال‌های نه‌چندان دور سهم تجارت محصولات کشاورزی قابل توجه بود، اما هم اکنون این سهم افت کرده و شرکت‌های داخلی نتوانستند شرکای تجاری خود را در بازارهای جهانی حفظ کنند.
او ادامه داد: دستورالعمل‌های خلق‌الساعه بزرگ‌ترین مانع رشد صادرات در کشور است به این معنا که مسئولان دولتی به بهانه تنظیم بازار داخلی صادرات محصولات را ممنوع و اعتبار صادرکنندگان در بازارهای جهانی را خدشه‌دار می‌کنند.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تهران تقویت صنایع تبدیلی را عامل مهم در کاهش حجم ناترازی حوزه کشاورزی دانست و افزود: پیمان‌سپاری ارزی مشکلات جدی برای تجار ایجاد کرده است. ما همواره خواهان تک‌نرخی شدن ارز بودیم اما رخ دادن این مهم در ماه‌های پایانی سال باعث شد که بیش از 30 درصد در تولید محصولات کشاورزی افزایش قیمت را تجربه کنیم و این‌گونه قدرت رقابت ما با رقبای منطقه کاهش پیدا کرد.
اشرفی اصفهانی با اشاره به نقش وزارت جهادکشاورزی در تهاتر محصولات کشاورزی گفت: وزارت جهادکشاورزی می‌تواند باعث افزایش صادرات محصول سالم و باکیفیت ایران شود تا دوباره محصولات مهمی مانند پسته و زعفران ایرانی جایگاه اصلی خود را در بازارهای جهانی بدست بیاورند.
بررسی چالش‌ها و مشکلات صادرات حوزه کشاورزی
در ادامه این نشست اشرف مرتضایی، کارشناس این کمیسیون، صادرات محصولات کشاورزی را ازجمله حوزه‌های ارزآور کشور اعلام کرد و افزود: در سال‌های اخیر محصولات کشاورزی نقش مهمی در ارزآوری برای کشور داشتند، اما بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که مقاصد صادرات محصولات کشاورزی در حال تغییر است.
وی ادامه داد: ارزش صادرات محصـولات کشاورزی و صنایع غذایی کشور از 4 میلیون و 152 هزار تن به ارزش 5 میلیارد و 366 میلیون دلار در سال 1392 به بیش از 8 میلیون و 797 هزار تن به ارزش 6 میلیارد و 372 میلیون دلار در سال 1402 رسیده است؛ به عبارت دیگر میزان صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی کشور به لحاظ وزنی 53 درصد در یک دهه گذشته افزایش یافته است. همچنین قیمت پایه محصولات کشاورزی نیز کاهش قابل‌توجهی در یک دهه گذشته داشته و از 1.29 دلار به ازای هر کیلوگرم به کمتر از 75 سنت در سال گذشته رسیده و 44 درصد کاهش یافته است.
مرتضایی با اشاره به جایگاه صـادرات محصـولات کشـاورزی و غذایی در صادرات غیرنفتی بیان کرد: طی دو دهه اخیر، سهم بخش کشاورزی از کل صادرات غیرنفتی کشور افت چشمگیری داشته و از 24 درصد سال 1380 تا 13درصد سال 1402 کاهش‌یافته است. همچنین سهم صادرات محصولات کشاورزی از کل صادرات محصولات غیرنفتی کاهنده بوده که این موضوع زنگ خطری برای بازرگانی کشاورزی قلمداد می‌شود.
وی با بیان اینکه از مجموع بازار بیش از 3 هزار میلیارد دلاری محصولات غذایی جهان، حدود 112 میلیارد دلار مربوط به 15 کشور همسایه ایران است، اظهار کرد: سهم ایران از این بازار 112 میلیارد دلاری 4 تا 5 درصد یعنی حدود 6 میلیارد دلار است. با توجه به اندازه بازار کشورهای همسایه می‌توان برای افزایش سهم ایران در بازار کشورهای همسایه برنامه‌ریزی کرد.
مرتضایی ادامه داد: محدود شدن مقاصد صادراتی، تاب‌آوری تجارت را به شدت کاهش داد و عامل ناپایداری صادرات محصولات کشاورزی شد. همچنین صادرات به کشورهای با درآمد پایین باعث شده است که محصولات کشاورزی به صورت خام صادر شود که این موضوع ارزآوری بخش را با مشکلات جدی مواجه کرده است؛ به عنوان مثال ارزش صادرات پسته از یک میلیارد و 82 میلیون دلار در سال 1392 به یک میلیارد و 649 میلیون دلار در سال 1393 رسید و بعد از آن با نوسانات زیاد به رقم 669 میلیون دلار در سال 1402 رسیده که این اعداد نشان می‌دهد ارزش صادرات این محصول در سبد محصولات کشاورزی ایران سیر نزولی را طی کرده است.
وی با اشاره به تغییر در مقاصد صادرات و افت پایه صادراتی پسته در دو دهه اخیر، خاطر نشان کرد: ارزش صادرات زعفران از 418 میلیون دلار در سال 1391 به 200 میلیون دلار در سال 1392 رسید و بعد از آن با نوسانات زیاد به رقم 210 میلیون دلار در سال 1402 رسیده است. همچنین ارزش صادرات خرما از 192 میلیون دلار در سال 1392 با روند صعودی به رقم 349 میلیون دلار در سال 1402 رسیده است.
رشد صادرات در نیمه نخست سال
پیمان فلسفی، نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی،هم در این نشست با اشاره به اهمیت تجارت محصولات کشاورزی گفت: شرایط کشور را باید به سمتی هدایت کنیم که از وابستگی به واردات رها شویم؛ آمارها نشان می‌دهد بخش کشاورزی در 6 ماه نخست سال جاری نسبت به دیگر حوزه‌ها عملکرد خوبی در حوزه صادرات داشته است.
وی با بیان اینکه مطابق با برنامه هفتم توسعه باید رشد 8 درصدی را تجربه می‌کردیم، به این نکته اشاره کرد که رشد اقتصادی 3 درصد بوده و این عدد نشان می‌دهد که رشد 8 درصدی محقق نشده است؛ آمارها نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از رشد 3 درصدی در بخش کشاورزی بوده است. به نظر می‌رسد تراز تجاری منفی ما با بسیاری از کشورها در حوزه کشاورزی جبران شده است.
فلسفی با انتقاد از معطوف شدن نگاه ما به واردات محصولات کشاورزی، افزود: تامین 15 میلیارد دلار ارز برای واردات کالای اساسی اصلی‌ترین دغدغه فعالان این حوزه است، اما باید این نگاه را تغییر بدهیم و حوزه را به یکی از تامین‌کننده‌های ارز کشور تبدیل کنیم.
نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی بر لزوم توسعه بازارهای صادراتی تاکید کرد و افزود: هم‌اکنون تراز تجاری در حوزه کشاورزی 11 میلیارد دلار است متاسفانه ما درآمدهای نفتی را از کشور خارج و امکان سرمایه‌گذاری در زیرساخت برای واردات کالاهای اساسی از دست می‌دهیم.
فلسفی در پایان سخنان خود گفت: جایگاه ایران در صادرات پسته و زعفران تغییر کرده است و متاسفانه ما دیگر جزو بازیگران اصلی این محصولات در بازارهای جهانی نیستیم امیدوارم که این سرنوشت دیگر صنعت‌های حوزه صنایع غذایی از جمله شیرینی و شکلات را درگیر نکند.
فرصتهای که از دست رفت
در ادامه کاوه زرگران رئیس کمیسیون تسهیل و توسعه تجارت اتاق تهران، با اشاره به ناکامی‌های ایران در استفاده از فرصتهای صادراتی گفت: ایران در 2 نوبت فرصت صادرات به روسیه را از دست داد؛ نخست زمانی که روسیه به اوکراین حمله کرد و اروپا صادرات خود را به روسیه محدود کرد و دوم زمانی‌که ترکیه هواپیمای روسیه را زد. در هر دو برهه زمانی فرصتی برای توسعه دفعتی صادرات ما به روسیه پیش آمد چون مسائل سیاسی صادرات دیگر کشورها را به روسیه تحت‌الشعاع قرار داده بود اما از این فرصت‌ها استفاده نشد.
زرگران صادرات را یک تخصص دانست و افزود: صادرات نسبتی با تنظیم بازار داخلی ندارد و نباید به این بهانه، مانع روند صادرات شد چراکه اعتباری که صادرکننده ایرانی برای به دست آوردن آن سال‌ها تلاش کرد به راحتی و با یک تصمیم‌گیری و بخشنامه ناگهان در بازارهای جهانی از بین می‌رود.
