جیب مالی دولت کجا پر می شود؟

اکوایران: برخی از انواع مالیات ها همواره منبع درآمد ثابتی برای دولت بوده است، اما برخی تبصره های بودجه در سال های مختلف باعث شده است که سهم برخی از پایه های مالیاتی از سایر پایه ها بیشتر شود.

اخبار اقتصادی، سال هاست که اکثر مدارس اقتصادی به این نتیجه رسیده اند که «مالیات» یکی از پایدارترین منابع درآمد دولت است.

این در حالی است که در نظام بودجه ایران، درآمدهای مالیاتی نسبت متفاوتی از کل درآمدهای دولت داشته است. به عنوان مثال در اواخر دهه 50 و اوایل دهه 60 این سهم از سهم درآمدهای نفتی عقب بود، بنابراین سهم درآمدهای مالیاتی بین 17 تا 26 درصد و سهم درآمدهای نفتی بین 75 تا 53 درصد بود.

با گذشت زمان و ایجاد راهبردهای جدید برای ایجاد درآمد دولت، مانند فروش اوراق قرضه و اموال مازاد دولت، نسبت مالیات و منابع نفتی در درآمد دولت کاهش یافت. از سوی دیگر تحریم ها و مشکلات پیش روی فروش نفت، دولت را بیشتر به سمت کسب درآمدهای مالیاتی متمایل کرد. بر اساس آخرین آمار در سال 1403، درآمد مالیاتی 45 درصد و درآمد نفتی 23 درصد از منابع عمومی دولت را تشکیل می دهد.

بخشی از این افزایش درآمد مالیاتی ناشی از ایجاد بسترهای جدید و اصلاح نظام مالیاتی استان است. حال این سوال مطرح می شود که چه نوع پایه های مالیاتی در درآمد مالیاتی دولت وجود دارد و چه نسبتی از کل درآمد مالیاتی دولت توسط آن پایه ها تخصیص یافته است؟

ترکیب مالیات در صندوق دولت.

داده های به دست آمده از بودجه کل کشور نشان می دهد که درآمدهای مالیاتی به طور کلی به پنج دسته تقسیم می شوند و سپس به بخش های کوچکتری تحت این دسته بندی های کلی تقسیم می شوند.

این 5 دسته کلی عبارتند از: «مالیات بر کالاها و خدمات»، «مالیات بر واردات»، «مالیات بر ثروت»، «مالیات بر درآمد» و «مالیات بر شرکت ها».

محاسبات نشان می دهد که از اوایل دهه 1980 تا 2017، نسبت مالیات شرکت ها در کل درآمد مالی دولت رو به افزایش بوده و از سوی دیگر، نسبت مالیات بر واردات نیز کاهش یافته است. مالیات شرکت ها مالیاتی است که از شرکت ها بر اساس سود شناسایی شده دریافت می شود. مالیات بر واردات مالیاتی است که بر کالاهای وارداتی اعمال می شود.

در سال 1382 نسبت مالیات واردات به کل درآمد مالیاتی 43 درصد بوده است در حالی که این نسبت در سال 1386 به 24 درصد کاهش یافته است. از سوی دیگر نسبت مالیات اشخاص حقوقی از 25 درصد به بیش از 50 درصد افزایش یافته است. بنابراین، وابستگی اصلی دولت به مالیات در اواخر دهه 1980، مالیات اخذ شده از مشاغل و بنگاه های اقتصادی بود.

نسبت رو به رشد مالیات شرکت ها از درآمدهای مالیاتی دولت

در دهه 90 این نسبت ها تغییر کرد. نسبت مالیات واردات همچنان کاهش می یابد و این بار نسبت مالیات بر اشخاص حقوقی نیز کاهش می یابد. از سوی دیگر سهم مالیات کالاها و خدمات از کل درآمد مالیاتی دولت در حال افزایش است. این سهم در سال 90 معادل 16 درصد بود، اما در سال 1378 به 45 درصد رسید. این در حالی است که در سال 90 مالیات اشخاص حقوقی 42 درصد از درآمد مالیاتی بودجه را تشکیل می داد که این سهم در سال 98 به 23 درصد کاهش یافت.

بنابراین، جایگزینی انجام شده در این بخش، جایگزینی مالیات بر کالاها و خدمات با مالیات اشخاص حقوقی و مالیات بر واردات بود.

به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر، بیشتر درآمد مالیاتی دولت از مالیات شرکت‌ها و مالیات کالا و خدمات بوده است. به عنوان مثال، نسبت مالیات بر کالاها و خدمات بین سال های 1400 تا 1403 هرگز کمتر از 34 درصد نبود و مالیات شرکت ها از 18 درصد به بیش از 34 درصد در این دوره افزایش یافت.

جالب اینجاست که بر خلاف تصور عموم، مالیات بر درآمد هرگز بیش از 20 درصد از کل درآمد مالیاتی دولت در 10 سال گذشته را تشکیل نداده است. به عبارت دیگر مالیاتی که دولت از درآمد اتحادیه ها و کارمندان طی 10 سال گذشته دریافت کرده است حداکثر یک چهارم کل درآمد مالیاتی دولت در یک سال بوده است. در سال 1403، نسبت مالیات بر درآمد تنها 10 درصد برآورد شد.

مالیات بر املاک کمترین سهم را به نام او ثبت کرد. این پایه مالیاتی از دارایی های مردم به جز منازل مسکونی و خودروهای فرسوده اخذ می شود. مالیات بر ثروت همواره نسبتی بین 2 تا 5 درصد از کل درآمد مالیاتی دولت را به خود اختصاص داده است. این نسبت تنها در سال 1400 از 10 درصد فراتر می رود. به گفته برخی تحلیلگران، دلیل این امر مرگ و میر ناشی از کرونا در سال 2019 است که باعث افزایش موارد انحصار ارث و افزایش درآمد گروه مالیات بر ثروت از محل مالیات بر ارث شده است.

منبع اکو ایران