در سه ماهه اول سال 1402 رشد تولید ناخالص داخلی بیش از 6 درصد بوده است. آیا می توان این رشدهای مثبت اقتصادی را به عنوان بهبود رفاه تلقی کرد؟ به نظر می رسد هیچ سازگاری بین رشد اقتصادی مثبت و احساس رفاه خانوارها وجود ندارد. چگونه می توان این ناهماهنگی را توضیح داد؟ اتکا به رشد تولید ناخالص داخلی و حتی مولفه های فرعی آن در بررسی تغییرات وضعیت رفاهی خانوارها نمی تواند صحیح باشد.
برای تبدیل تولید ناخالص داخلی (GDP) به شاخصی نزدیکتر به رفاه خانوار، باید بر اساس استانداردهای حسابداری ملی به درآمد خالص ملی قابل تصرف (NNNI) سرانه تبدیل شود. برای این کار باید چند اقلام از جمله درآمد خالص عوامل تولید از خارج، مالیات خالص محصولات، نتیجه رابطه مبادله تجاری، استهلاک، رشد، جمعیت و خالص به تولید ناخالص داخلی کسر یا اضافه شود. پرداخت نقل و انتقالات به خارج از کشور به منظور استفاده از معیار جدید وضعیت، درآمد خانوار را اندازه گیری کنید.
برای تعیین اهمیت تعدیل این اقلام، جالب است بدانیم که بر اساس آمار حساب های ملی بانک مرکزی (سال پایه 1394)، متوسط رشد سالانه تولید ناخالص داخلی که در رسانه ها منعکس می شود. . از نظر رشد اقتصادی، در دوره 2011 تا 2014 حدود 1.2 درصد بوده است. این در حالی است که میانگین رشد سالانه درآمد خالص ملی در این دوره بر اساس همین آمار منفی 2.4 درصد به ثبت رسیده است. علاوه بر این، از این رشد منفی باید رشد جمعیت حدود یک درصد و خالص نقل و انتقالات خارج از کشور را نیز کسر کنیم. بنابراین اعلام رشد اقتصادی مثبت لزوماً به معنای افزایش درآمد سرانه خانوار نیست.
اکنون که رشد تولید ناخالص داخلی معیار دقیقی برای تغییرات رفاه خانوار نیست، کدام معیار می تواند برآورد بهتری از تغییرات رفاه ارائه دهد؟ از این نظر بررسی نتایج طرح بررسی درآمد و هزینه خانوار شهری و روستایی مرکز آمار می تواند دید بهتری از تغییرات رفاه خانوار ارائه دهد. بر اساس این آمار می توان مولفه های مخارج سالانه یک خانوار را بین سال های 1398 تا 1401 مقایسه کرد و دید که آیا رشد اقتصادی از سال 1399 تا 1401 توانسته رفاه خانوار را بهبود بخشد یا خیر؟ با توجه به تجزیه و تحلیل مؤلفه های مخارج خانوار، تغییرات زیر در سه سال مورد بررسی رخ داده است:
خانوارهای ایرانی سهم بیشتری از هزینه های خود را صرف نیازهای اولیه کردند. در سال 2018، یک خانوار شهری حدود 61 درصد از هزینه های خود را صرف غذا و مسکن، سوخت و روشنایی کرده است. اما این رقم در سال 1401 به 66 درصد رسیده است.
در سال 1401 خانوارهای ایرانی نسبت به سال 1397 نسبت کمتری از هزینه های خود را صرف تفریح، سرگرمی و خدمات فرهنگی کرده اند.
اگرچه نسبت هزینه های غذا در سه سال گذشته افزایش یافته است. اما نسبت گوشت و میوه در سبد هزینه خانوارهای ایرانی در سال 1401 نسبت به سال 1397 کاهش یافته است. همچنین با محاسبه ارزش ریالی هزینه گوشت و میوه با شاخص قیمت مربوطه، می توان گفت که نه تنها نسبت این اقلام، بلکه مصرف واقعی این اقلام نیز به طور متوسط کاهش یافته است.
در مجموع، این آمارهای رسمی نشان می‌دهند که طی سه سال گذشته، همزمان با رشد اقتصادی مثبت، خانوارهای ایرانی مجبور شده‌اند سهم بیشتری از هزینه‌های خود را صرف تامین حداقل هزینه‌های زندگی کنند و سهم کمتری برای سایر مسائل سلامتی در نظر گرفته شود. حتی در بخش غذا نیز مصرف گوشت و میوه کاهش یافته است. این شواهد نشان می دهد که رفاه خانواده ایرانی در سال 1401 نسبت به سال 1398 کمتر بوده است. همچنین طبق آمار مرکز آمار، تعداد افراد ساکن در ایران با کمتر از 2 دلار (آستانه فقر بانک جهانی) کمتر از نصف بوده است. درصد در سال 2018 و به 0.72 درصد در سال 1400 (آخرین آمار منتشر شده) رسیده است. ) و با توجه به جهش ارزی سال گذشته احتمال بدتر شدن آن در سال 1401 وجود دارد. بنابراین بر اساس این آمار رسمی می توان وخامت وضعیت رفاه خانوارهای ایرانی را نشان داد.
البته توجه به آمار درآمد و هزینه دوره جاری برای بررسی وضعیت رفاه خانوار کافی نیست. بلکه عواملی در کشور وجود دارد که تأثیر مستقیمی بر درآمد و هزینه های دوره جاری ندارد، اما رفاه خانوار را به میزان قابل توجهی کاهش داده است. آلودگی هوا و ریزگردهایی که در سال های اخیر تشدید شده است، مشکلات دسترسی به آب شرب در برخی شهرها و احتمال بحران تامین آب در سال های نه چندان دور، تخریب محیط زیست، مشکلات اجتماعی و از همه مهمتر عدم اطمینان روزافزون در مورد وضعیت کشور. . وضعیت اقتصادی سال های آینده از عوامل بدتر شدن وضعیت رفاه خانواده است.
آمار ابزار مفید و کارآمدی برای تبیین وضعیت اقتصاد و تدوین سیاست در این زمینه است. اما اگر این ابزار به درستی استفاده نشود، ممکن است گمراه کننده باشد.
منبع: اکوایران
