به گزارش اخبار اقتصادی، خالص اشتغال ایجاد شده در سال 1401 بالغ بر 260 هزار نفر برآورد شده است. به عبارت دیگر رشد سالانه جمعیت شاغل در سال گذشته 1.1 درصد بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد رشد اشتغال به ثبت رسیده در سال گذشته از رشد اشتغال در سال‌های 91، 94، 95، 96، 97 و 98 پایین‌تر است. همچنین میانگین خالص اشتغال در بازه زمانی سال‌های 90 تا 98 (قبل از کرونا) بالغ بر 400 هزار نفر بوده که به طور قابل توجهی بالاتر از خالص اشتغال ایجاد شده در سال گذشته است.
به طور کلی سال 1401 چه از نظر رشد جمعیت شاغل و چه از نظر خالص اشتغال ایجاد شده، نسبت به سال‌های یک دهه گذشته وضعیت مناسبی ندارد. محاسبات نشان می‌دهد بهترین بازه در اقتصاد کشور از نظر ایجاد اشتغال خالص به سال‌های 94 تا 98 تعلق داشته است.
با وجود اینکه رشد شاغلین در دو سال گذشته مثبت بوده، تعداد شاغلین اقتصاد ایران در سال گذشته همچنان بالغ بر نیم میلیون نفر از جمعیت شاغل در سال 98 پایین‌تر است.
در این گزارش به بررسی و تحلیل رشد سالانه جمعیت شاغل و خالص اشتغال در یک دهه گذشته پرداخته شده است.
وضعیت بازار کار در پایان 1401
هنوز اطلاعات رسمی از آمارهای بازار کار در سال 1401 اعلام نشده، اما برآوردها نشان می‌دهد نرخ بیکاری از 9.2 درصد در سال 1400 به 9 درصد در سال گذشته کاهش یافته است. این در حالیست که نرخ مشارکت اقتصادی و نرخ اشتغال در سال گذشته نسبت به سال 1400 تغییری را تجربه نکرده است. بر همین اساس می‌توان بیان کرد که وضعیت بازار کار در سال 1401 نسبت به سال 1400 کمی بهبود یافته که البته خروج از شرایط همه‌گیری ویروس کرونا در این بهبود بی‌تأثیر نبوده است.
با وجود اینکه وضعیت بازار کار در 1401 نسبت به سال گذشته‌اش کمی بهبود یافته اما نمی‌توان بیان کرد که وضعیت نسبت به سال‌های قبل‌تر از آن نیز بهتر شده است. نرخ بیکاری در چند سال گذشته روند نزولی داشته اما در عین حال در چند سال اخیر شاهد روند نزولی نرخ اشتغال و نرخ مشارکت اقتصادی در ایران بوده‌ایم. نرخ مشارکت اقتصادی از بالای 44 درصد در سال 98 به زیر 41 درصد رسیده و همچنین نرخ اشتغال نیز حدود 2.5 درصد پایین‌تر آمده است. به نظر می‌رسد قسمتی از بهبود رقم نرخ بیکاری در چند سال گذشته ناشی از ناامیدی از بازار کار بوده است.
از منظر اقتصادی کسی بیکار محسوب می‌شود که در جستوجوی کار باشد ولی نتواند برای خود شغلی دست و پا کند، از همین رو کسی که به دنبال کار نیست از جمعیت فعال اقتصادی خارج شده و دیگر در محاسبات نرخ بیکاری لحاظ نمی‌شود. بنابراین فردی که به دلیل ناامیدی از یافتن شغل دست از جستوجوی کار کشیده، از منظر آماری بیکار به حساب نمی‌آید.
خالص اشتغال در اقتصاد ایران
به طور کلی در اقتصاد کلان نرخ‌ها و رشدها هستند که از اهمیت بالاتری برخوردارند؛ برای مثال، بیشتر تحلیل‌ها از تغییرات نرخ بیکاری است تا تعداد بیکاران، اما گاه بنا به موضوع به تغییرات تعداد و جمعیت هم پرداخته می‌شود. یکی از موضوعاتی که به تغییرات تعداد پرداخته می‌شود، مسأله اشتغال خالص است. از کسر تعداد شاغلین در دو مقطع از هم خالص اشتغال به دست می‌آید. به عبارت دیگر، این شاخص بیان می‌کند در فاصله این دو زمان چه تعداد شغل به وجود آمده و به جمعیت شاغل افزوده شده، یا اینکه چه تعدادی شغل از بین رفته است.
در ادامه گزارش به بررسی تغییرات تعداد سالانه شاغلین و رشد سالانه جمعیت شاغل در سه برهه زمانی اقتصاد ایران پرداخته شده است.
برداشت اول؛
افزایش تعداد شاغلین با وجود تحریم‌ها
جمعیت شاغل ایران در سال 88 حدود 21 میلیون نفر بود؛ اما در دو سال متوالی تعداد شاغلین روندی نزولی داشت و در سال‌های 89 و 90 بالغ بر نیم میلیون نفر از جمعیت شاغل کشور کاسته شد. در سال 89 با وجود کاهش مشارکت اقتصادی نرخ بیکاری به 13.5 درصد رسید. از منظر اقتصاد کلان، کاهش همزمان نرخ بیکاری و مشارکت به معنی بدتر شدن وضعیت بازار کار است.
از سال 91 بار دیگر شاهد رشد جمعیت شاغل در کشور بودیم و نرخ بیکاری به کانال 10 درصد بازگشت؛ این در حالیست که از سال 91 با شروع تحریم‌ها رشد اقتصادی در کشور به شدت منفی شده بود. به بیان دیگر با وجود آغاز تحریم‌ها و رشد اقتصادی منفی در اقتصاد ایران، جمعیت شاغل کشور افزایش یافته و وضعیت بازار کار بهبود یافته است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد عمده‌ترین دلیل رشد اقتصادی منفی 8.6 درصدی در سال 91، کاهش شدید ارزش افزوده بخش نفت و گاز بوده است. همچنین با وجود این رشد منفی اقتصادی، رشد در بخش‌های خدمات و کشاورزی مثبت بوده است. بر همین اساس نیز این کوچک شدن حجم اقتصاد در کل بر روی بازار اشتغال اثرگذاری نداشته است.
برداشت دوم؛
افزایش سه میلیونی جمعیت شاغل
همانگونه که گفته شد تعداد شاغلین از سال 91 شروع به افزایش کرد. این افزایش در سال 93 متوقف شد اما بار دیگر از سال 94 روندی صعودی به خود گرفت. بررسی‌ها نشان می‌دهد تعداد شاغلین در فاصله سال‌های 94 تا 98 مداوم در حال افزایش بوده و در این بازه زمانی به طور متوسط سالانه نزدیک به 600 هزار نفر به تعداد شاغلین افزوده شده است. به عبارت دیگر میانگین رشد جمعیت شاغل در اقتصاد ایران در بازه مذکور 2.6 درصد بوده، این در حالیست که میانگین رشد اشتغال در حد فاصل سال‌های 89 تا 93 نزدیک به صفر درصد برآورد شده است.
جمعیت شاغل کشور در سال 98 به 24 میلیون و 273 هزار نفر رسید که بالاترین تعداد شاغل به ثبت رسیده در اقتصاد ایران به حساب می‌آید. به طور کلی در فاصله سال 91 تا 98 بالغ بر 3 میلیون نفر به جمعیت شاغل کشور اضافه شد. این در حالیست که در سال 97 با خروج آمریکا از برجام رشد اقتصادی کشور منفی شده بود اما با وجود این موضوع، رشد اشتغال ادامه یافت.
برداشت سوم؛
بحران کرونا؛ دولت رئیسی با اشتغال چه کرد؟
انتهای سال 98 بود که کرونا وارد کشور شد. زمانی که بحران‌هایی مانند کرونا رخ می‌دهد، بازار کار از نخستین جاهایی در اقتصاد است که می‌توان اثر آن را مشاهده کرد. از همین رو در سال 99 بالغ بر یک میلیون نفر از جمعیت شاغل کشور کاسته شد، بررسی‌ها نشان می دهد عمده کاهش جمعیت شاغل در بخش خدمات رخ داده است.
از سال 1400 رشد جمعیت شاغل بار دیگر مثبت شد و این روند در سال 1401 نیز ادامه یافت. خالص اشتغال در سال گذشته 268 هزار نفر برآورد شده است. به عبارت دیگر تعداد شاغلین در سال 1401 نسبت به سال 1400 حدود 1.1 درصد رشد داشته است. این در حالیست که رشد سالانه جمعیت شاغل در دهه گذشته حدود 1.2 درصد بوده است.
همچنین رشد اشتغال به ثبت رسیده در سال 1401 از رشد اشتغال در شش سال از سال‌های یک دهه گذشته پایین‌تر است. به بیان دیگر رشد سالانه اشتغالی که در سال‌های 91، 94، 95، 96، 97 و 98 تجربه شده، از رشد اشتغال در سال گذشته بالاتر بوده است. با وجود رشد مثبت اشتغال در دو سال اخیر همچنان تعداد شاغلین در اقتصاد ایران بالغ بر 550 هزار نفر پایین‌تر از سال 98 قرار دارد.
